Elk jaar laten duizenden studenten zich dopen. Andere studenten vinden deze ontgroening dan weer wansmakelijk en onzinnig. dwars nuanceert de hetze en bekijkt de vulgariteiten door een ethische bril. Waarom willen sommige studenten zich zo graag laten dopen? Welke voordelen brengt gedoopt zijn met zich mee? En moet een doop bij voorbaat hard en vernederend zijn? dwars ging ten rade bij twee professoren Ethiek van Universiteit Antwerpen: de heer Johan Taels, die rechten studeerde maar zijn hart aan filosofie verloor en de heer Willem Lemmens, voorzitter van reflectiecentrum Pieter Gillis.
Overgangsrites: vroeger en nu
Een doop is een rite de passage, waarbij je ingewijd wordt in een nieuwe groep. Zulke rituelen komen al sinds de geschiedenis van de mensheid voor. Wat is het verband met studentendopen?
Lemmens Het dopen is inderdaad een oud gebruik. Er is een soort zuivering aanwezig in zo'n overgangsritueel. Dat je je hierbij onderwerpt aan diegene die boven je staat, is essentieel. Nadien word je aanvaard en opgenomen in de groep. Studentendopen vertonen duidelijk dat patroon.
Taels Doop- en overgangsrituelen komen in alle religies en culturen voor. Meestal vindt er in zo’n rite een belangrijke sociale verandering plaats, bijvoorbeeld van kind naar jongvolwassene of van buitenstaander naar lid van de gemeenschap. In onze individualistische samenleving blijven er nauwelijks nog algemeen gedeelde rituelen over, hoewel een gemeenschap daar nood aan heeft.
Rauwe vis en ander ongein
Bepaalde beproevingen van de studentendoop zijn vaak hard en vernederend. Hoe komt het dat iemand zich daar zo gemakkelijk aan onderwerpt?
Lemmens In onze maatschappij is er nauwelijks nog voeling voor echte overgangsrituelen waar hiërarchie en inwijding een rol spelen. We weten vaak niet goed meer hoe we ons in zo’n context moeten gedragen. Zou het kunnen dat we in een overgangsritueel met een sterke zin voor hiërarchie geen maat meer kennen? In de oude culturen zijn zulke rituelen erg gereguleerd. Vaak bestaan ze uit een soort bekwaamheidsproef waarvan elk onderdeel strikt vastligt. Waarom zouden deze rituelen vandaag de dag via extreme en intimiderende vernederingen zonder maat moeten gebeuren?
Taels In een authentiek ritueel voeren de personen geen willekeurige handelingen uit, maar doet het ritueel iets met hen. Ze worden opgenomen in een groter geheel dat ze niet zonder meer kunnen manipuleren. Dat geldt zowel voor de schachten als voor de doopmeesters. Wie vernederende praktijken toepast heeft weinig excuus. In normale omstandigheden is dat machtsmisbruik.
Een verbod is nooit een goed idee.
Ondanks alle polemiek blijven studentendopen populair. Is het groepsgevoel belangrijk voor een mens?
Lemmens Ik herinner me dat er vroeger onder de studenten meteen een soort groepsgevoel tot ontwikkeling kwam. Toen ik bijna te laat was voor een examen, stonden twee meisjes aan het examenlokaal bezorgd op mijn komst te wachten. Tegenwoordig zijn studenten meer individualistisch en geïsoleerd. Als tegenbeweging op dat individualisme zie je echter dat fenomenen zoals samen studeren in de bibliotheek en studentendopen meer aan populariteit winnen.
Eenzaat of groepsdier?
Vindt er een teloorgang van normen en waarden plaats en werkt deze de individualisering in de hand? Groeperen studenten zich daarom gretiger in een vereniging?
Lemmens Er vindt zeker geen teloorgang plaats, maar er is wel sprake van minder 'vaste' normen en waarden. Vroeger wist je dat je ongeveer dezelfde achtergrond had dan wie links en rechts naast je in de aula zat. Vandaag zit je vaak naast mensen wiens achtergrond volledig anders is dan de jouwe. Ik kan me voorstellen dat dit het verlangen om bij een homogene groep te horen vergroot.
Taels Het is meer een individuele zoektocht geworden. Op zich is dat een goede zaak, maar ik heb er toch twee bedenkingen bij. Ten eerste vraag ik me af of jongeren voor die zoektocht wel voldoende tijd en ruimte krijgen. Vaak lijkt het erop dat er nog maar één imperatief bestaat: je moet succes hebben en wel liefst zo snel mogelijk. Maar een zoektocht naar wat echt waardevol is verloopt niet in een rechte lijn en al helemaal niet volgens economische maatstaven. Ten tweede kan die zoektocht nooit louter individueel zijn. Waarden worden niet uit het niets uitgevonden, wel moet ieder dit zich op een eigen manier toe-eigenen. Daarvoor heb je anderen nodig die je kunnen inspireren, waarmee je kan praten en discussiëren, maar tegen wie je je ook kan afzetten.
Segolène Royale deed een oproep tot afschaffing van de studentendoop. Elio di Rupo vond dat men nooit aan de fysieke integriteit van studenten mocht raken.
Lemmens Een verbod is nooit een goed idee. Studentenverenigingen zouden als tegenreactie kunnen besluiten om ondergronds te gaan.
Taels Ook ik pleit niet voor de afschaffing van de studentendoop. Maar wanneer in een studentendoop de persoonlijke integriteit van studenten wordt geschonden, dan vind ik dat moreel niet aanvaardbaar, in sommige gevallen ook in wettelijk opzicht. Een goed uitgewerkt doopcharter, waarvan de uitvoering wordt gecontroleerd en misbruiken niet zonder gevolgen blijven, zou hier kunnen helpen.