Finland heeft meer dan eens bewezen dat ze met hun niveau van leescapaciteit tot een van de besten behoren. Zo behalen ze systematisch topscores in het PISA-onderzoek (Programme for International Student Assessment, nvdr.), een onderzoek dat zich baseert op wiskundige, wetenschappelijke en leesvaardigheden bij vijftienjarigen en in het bijzonder op de PIRLS-test (Progress in International Reading Literacy Study, nvdr.) dat specifiek ingaat op de leescapaciteit onder tienjarigen. Hoe kan dit verklaard worden en bestaat er een gouden formule zodat iedere student het beste van zichzelf kan geven? dwars sprak met professor Sari Sulkunen, senior onderzoekster van de universiteit van Jyväskylä, die in Antwerpen een lezing gaf over de promotie van het lezen in Finland.
peruskoulu
Er zijn een paar opvallende verschillen wanneer je kijkt naar Finland en België. Het eerste dat op te merken valt als je naar het educatieve systeem van Finland kijkt, is hun unieke onderwijsstructuur, dat van de zogenaamde peruskoulu. Dit is een gemeenschappelijk algemeen vormend onderwijssysteem waarbij alle kinderen tussen de leeftijd van 7 tot 16 jaar hetzelfde schooltraject volgen. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen diegenen die uitblinken in hun schoolcarrière en diegenen die veel obstakels ervaren. Er wordt ook geen studierichting gekozen. Bovendien hebben de Finse kinderen significant minder uren per week les dan hun Belgische leeftijdsgenoten. Hoe valt dit te verklaren?
Uit de PISA-studies is gebleken dat er een positief verband zou zijn tussen het uitstellen van de keuze van een studietraject en de gevolgen die het zou hebben voor de ontwikkeling van het kind. Zo zijn er nog andere landen als Finland die ongeveer hetzelfde systeem hebben of dit hebben proberen te adopteren. Polen heeft bijvoorbeeld een aantal jaren geleden een hervorming doorgevoerd waarbij ze die keuze hebben uitgesteld met een jaar. Deze beslissing heeft drastische gevolgen gehad voor hun PISA-resultaten waardoor ze ook sterk gestegen zijn in de lijst. Andere landen in Centraal-Europa hebben dan weer een systeem zoals dat van België, waarbij er op redelijk vroege leeftijd al een belangrijke beslissing voor de toekomst genomen moet worden. Uit de resultaten kan men afleiden dat hoe hoger de leeftijd van het kind is vooraleer ze die keuze moeten maken, hoe beter ze in het algemeen scoren op de PISA-testen.
lërärën vöör spëcïalë bëhøëftën
Een ander voordeel van de peruskoulu is dat ze in Finland al vanaf de kleuterschool beschikken over hoogopgeleide en zeer gemotiveerde leraren. Om leraar te worden op een Finse school moet je een universitaire opleiding van 5 jaar hebben afgerond en dan nog mag uiteindelijk alleen een elite van 10 procent effectief het beroep uitoefenen. De Finnen geloven ook in een zeer geïndividualiseerde aanpak. Dit wil zeggen dat elk kind wordt opgevolgd en de aandacht en hulp krijgt dat het nodig heeft. Daarvoor is er een systeem ontwikkeld waarbij er in het begin van het schooltraject een reeks testen worden gehouden in samenwerking met de leraren voor de speciale behoeften. Deze speciale leraren hebben een opleiding achter de rug die hen in staat stelt het niveau van het kind op verschillende vlakken in te schatten, eventuele problemen tijdig op te merken en een aangepaste studiemethode te ontwikkelen waarbij er een individuele begeleiding voorzien is. Op die manier wordt er hulp geboden aan diegenen die dit het meest nodig hebben en wordt het niveau van iedere student in evenwicht gebracht.
Dit is het punt waarop Belgen het slechtst scoren. Volgens een studie van de Ovds (de Oproep voor een democratische school, nvdr.) gebaseerd op de PISA-resultaten uit het jaar 2012 blijkt dat België en Frankrijk de plaats delen voor de meest ongelijke en sociaal gesegregeerde onderwijssystemen. Dit betekent dat kinderen van allochtone origine slechter scoren, omdat ze geen gelijke kansen krijgen. Ze verzeilen dikwijls in de minst beloftevolle studierichtingen door uiteenlopende factoren, zoals het gebrek aan kennis van het Nederlands of gebrek aan studiebegeleiding. Ze hoeven daarvoor nog niet per se slechter te scoren dan de gemiddelde Finse leerling, maar door het gebrek aan die broodnodige individuele begeleiding die de Finse leerlingen wel genieten, zijn het net de allochtone leerlingen in België die uiteindelijk onderaan de sociale ladder belanden. Deze sociale ongelijkheid zou in het Finse systeem de kansen voor iedereen gelijk maken en de mogelijkheid geven aan diegenen die dit het hardst nodig hebben om uit te blinken. Dat België een land van segregatie is, kan men in de PIRLS-tests ook duidelijk merken: ons kleine landje bleek als enige ook daar opgesplitst te zijn in een Vlaams en een Waals gedeelte en deed maar zelden als geheel mee.
mültïmëdïa en bïblïøthëkën
Opmerkelijk is ook dat in Finland elke school en klas over een groot aantal aan tablets en computers beschikt. Voor de leesvaardigheid betekent dit concreet dat er een gevarieerd aanbod aan bronnen is. Het is juist die variatie gaande van krantenartikels en magazines tot strips en het gebruik van multimedia die de leesvaardigheid zou moeten bevorderen. Finse leerkrachten verkiezen echter nog steeds de traditionele leermethode van boeken boven de digitale versie. Het zou kunnen dat ze zich niet zo zelfzeker voelen in het gebruik van technologie en niet het respect willen verliezen in de ogen van hun leerlingen. Toch kunnen leerkrachten af en toe nog eens bijleren van hun studenten. Het is voor kinderen maar al te leuk om eens een volwassene iets bij te leren. De nadruk zou dus moeten liggen op het gebruik van een grote verscheidenheid aan mogelijke leesbronnen. Men dwingt het kind niet om een specifiek boek te lezen, maar men laat het kind zelf kiezen waar zijn of haar interesses liggen en men probeert daarnaast andere bronnen te suggereren. Deze leesinteresses kunnen dan thuis verder gezet worden of in de lokale Finse bibliotheken die gratis zijn uitgerust met een waaier aan leesmateriaal. De leescultuur en alles wat ermee gepaard gaat, wordt in Finland dus heel serieus genomen.
fïnse gëbrëk ään møtïvätië
In de toekomst, zal ook Finland het systeem echter moeten aanpassen. Zo is ook bij hen gebleken dat de scores erop achteruit gegaan zijn en dat het systeem toch niet zo waterdicht is. Het zou een update naar de 21ste eeuw kunnen gebruiken. Het stimuleren van het gebruik van multimedia is dan ook belangrijk aangezien kinderen meer en meer gebruik maken van bronnen die online gecatalogiseerd zijn. Het gebrek aan kennis hiervan maakt dat de kloof tussen wat kinderen binnen en buiten de school leren steeds groter wordt. Dit zou opgelost worden door het kind tijdens de lessen te leren hoe het de online zoekmachines moet gebruiken en het snelst de relevante en betrouwbare informatie kan selecteren. Dit zou er dan ook voor kunnen zorgen dat de kinderen gemotiveerder zijn om te lezen, want hoewel de Finse kinderen zeer hoog scoren op hun leesvaardigheid, zijn ze bij een van de laagst scorenden als het gaat om hun leesmotivatie. In Finland moet er dus nog zeker gewerkt worden aan het stimuleren van het lezen. Dit begint niet in de school maar al vanaf het moment dat het kind geboren is. De ouders zorgen met het lezen van kinderboeken, het vertellen van verhalen voor het slapengaan en met een actieve communicatie voor de linguïstische ontwikkeling van hun kind. De school kan hier dan later op inpikken en dit stimuleren, iets wat Rusland allang doet en ook de vruchten van plukt.
gøëdë rääd
dwars vroeg professor Sari Sulkunen naar haar leeservaring van op de eerste rij in de Finse schoolbanken en nog een paar tips en tricks voor diegenen die niet meteen aan een boek denken als eerste keuze voor ontspanning. Zij wist ons het volgende te vertellen:
Als klein meisje had Sari Sulkunen alle boeken op de afdeling jeugdliteratuur al gelezen en was ze overgegaan op de volwassen literatuur. Op jonge leeftijd begon ze toen detectives en whodunits te lezen. Een leerkracht wist haar toen boeken aan te raden van de Estse schrijver Jaan Kross. Deze verslindt ze nog altijd. Tegenwoordig komen daar op vakantie ook nog romantische verhalen bij. Spijtig genoeg heeft ze, zoals de meeste mensen, niet veel tijd meer om te lezen. Maar ze maakt zich wel altijd vrij als er aan haar kinderen voorgelezen moet worden. Ze gaf ons de gouden raad dat je altijd en alleen dat moet lezen wat je graag wilt lezen. Voel je niet verplicht om de klassieke literatuur te lezen en het literaire canon te volgen. Er zijn zo veel verschillende vormen van literatuur. Probeer ook eens uit je comfortzone te stappen en nieuwe lectuur uit te proberen. Er is voor elk wat wils naargelang je interesse.
Zo zie je maar dat je niet in Finland moet wonen om van literatuur te genieten. Al helpt twee uur daglicht in de winter allicht wel om je leesvaardigheid te bevorderen wanneer je met een warme chocomelk voor de open haard kunt genieten van een nieuwe wereld die voor je opengaat.