Zijn boek Borderline Times lijkt het niet al te rooskleurig voor te stellen voor onze generatie en de huidige maatschappij. Dirk De Wachter is professor aan KU Leuven en is als psychiater verbonden aan het Universitair Psychiatrisch Centrum van Kortenberg, maar woont nog altijd in Antwerpen. Hij heeft een nieuw boek uit: Liefde, een onmogelijk verlangen. Wij hopen op een optimistischer vooruitzicht.
intake
We zoeken hem op in zijn praktijkruimte aan huis. Professor De Wachter is geheel in het zwart gekleed. Hij leidt ons voor naar een donkere kelderkamer met drie fauteuils, een bureau met stapels dossiers en boeken, posters en schilderijen van kunstenaars aan de muur en een schouw met spreuken. Er hangt een beladen sfeer. Als mensen hier opknappen dan is het zeker door de therapie. Dirk De Wachter: "In deze ruimte vloeien tranen. Mensen komen hier met veel leed en verdriet. Ik zie de achterkant van het geluk. I greet you from the darkness, from sorrow and despair. Hier moet ik heel eerbiedig omgaan met het grote leed van mensen. Ik ben verdrietdokter. Ik probeer gebroken harten te helen." Zo legde hij vroeger zijn vak aan zijn dochter uit.
Je gaat je afvragen in hoeverre een psychiater zelf last heeft van confronterende gedachten en emoties. De Wachter is ook maar een mens: "Ook ik heb te kampen met gevoelens als stress en angst. Mijn eerste boek, Borderline Times, gaat met name over mezelf. Ik sta heel erg onder druk, maar erover vertellen werkt bevrijdend. De uitdaging voor mij is om het in een vorm te gieten die voor de wereld betekenis heeft en de erkenning die volgt doet mij genoegen. Verder helpt het me, in mijn dagelijkse leven om terug te kunnen vallen op mijn eigen geliefden. Ken je dat citaat van Arnon Grunberg: "Er bestaan alleen patiënten. Sommige patiënten weten zich staande te houden ten koste van andere patiënten en die noemen we daarom geen patiënten. Die noemen we geslaagd."?
symptomen
Het is geen evidentie om van psychiater en veelgevraagd spreker een succesvol schrijver te worden. De Wachter: "Mijn uitgever wilde per se dat ik het op zou gaan schrijven. Borderline Times is uit voordrachten ontstaan en door vragen van familieleden van patiënten. Ik sprak al 20 jaar over de diagnose borderline. Het publiek stelde veel vragen, zij herkenden veel in die diagnose van zichzelf en van de maatschappij. De uitgever waarschuwde me dat dit een long seller zou worden. Een werk dat lange tijd zou blijven verkopen, maar niet door het grote publiek opgemerkt zou worden. Tot mijn grote verbazing was de eerste druk al uitverkocht bij de presentatie ervan." De Wachter spreekt met rustige handgebaren. Steeds weer weegt hij zijn woorden zorgvuldig af en zoekt daar met gefronste blik naar. De Wachter vervolgt: "Ik ben zeer cultuurkritisch, sommigen noemen dat pessimistisch, maar ik zie bijvoorbeeld dat solidariteit en engagement onder druk staan."
Borderline Times heeft een vrij evidente ontstaansgeschiedenis, maar waarom zou een psychiater zich aan de liefde wagen en wat valt er überhaupt (nog) over te zeggen? De Wachter: "Ik wilde een klein boekje maken dat fijn is om te hebben. Zo een dat aan de ingang van kunstgalerijen ligt. Op de cover van het boekje staan De Verloofden van Magritte afgebeeld achter een kader. Je opent het kader, maar ze zitten nog steeds verborgen. Ik wilde over iets wezenlijks schrijven en ben vertrokken vanuit een positieve, maar conservatieve boodschap. Borderline Times was meer sociologisch qua opzet. Voor Liefde, een onmogelijk verlangen ben ik overgestapt op een verstilde literaire sfeer. In dat opzicht is het iets totaal anders." Het focust op de liefde tussen twee volwassen mensen. De Wachter vervolgt: "Ik wilde het een en ander zeggen over de duurzame liefdesrelatie, zonder ironie. Ironie kom ik namelijk in de hulpverlening ook veel tegen, maar liefde is wel heel wezenlijk."
diagnose
De psychiater doet nauwelijks een beroep op zijn vakkennis: "Niets lijkt duurzaam. Hoe kun je daar kritisch en subtiel over schrijven zonder in de ironieval te trappen? Ik breng geen politiek of filosofisch standpunt. Ik zou doodgaan van de commentaren. Mijn benadering is: de liefde ìs niet, maar is een proces van worden. Liefde speelt zich af in de tijd. Liefde ontstaat uit een organisch groeien, zoals een plant. In het zaad zit de potentie, maar ook andere facetten zijn nodig. Met de liefde is dat ook zo: er valt geen voorspelling te doen, het leven moet geleefd worden. De westerse mens gelooft in de maakbaarheid, maar de liefde maakt een lange neus naar de westerse maatschappij. Je kunt er niet naar streven. Het is alsof je jaagt op een vlinder met een net met te grote mazen." Desalniettemin formuleert hij toch wat adviezen: "Heb aandacht voor je omgeving, maar forceer niet, wees niet cynisch. Laat los in hoopvolle verwachting. Natuurlijk is het niet waarschijnlijk dat je door de liefde overvallen wordt als je je depressief opsluit en niet meer gelooft in de schoonheid van het leven. Het komt wanneer je mensen ontmoet en de kwetsbaarheid van de wereld kan toelaten."
Veel van de moeilijkheden die mensen in het leven ervaren in contact met anderen, komen voort uit hun jeugd en de omgeving waarin ze zijn opgegroeid. De Wachter is hoofd systeem- en gezinstherapie en probeert daarin de verbanden te zien die bepaalde keuzes verklaren. "Ik ben fenomenoloog en zie dat de mens de voorspelbare, duurzame, blijvende band heel erg nodig heeft. Het traditionele gezin is echter geen heiligdom. Ik wijs wel regelmatig op het verminderen van de prikkels. Gezinnen moeten gewoon weer om de tafel gaan zitten en praten met elkaar. Er is een onderzoek gedaan in de Verenigde Staten met camera’s in fastfoodrestaurants. 90 procent van de tijd zijn ouders bezig met hun telefoon. De overige 10 procent gebruiken ze om tegen hun kinderen te kijven. De verantwoordelijkheid ligt bij de ouders: je kunt heel verschillende keuzes maken."
prognose
De kans om een psychiatrische aandoening te ontwikkelen hangt samen met de mate waarin een kind zich heeft kunnen hechten. De Wachter legt uit: "Ik zie veel hechtingsproblematiek, de prognoses zijn voor bepaalde mensen soms heel slecht, maar hechting blijkt fluïde te zijn. Het gekwetste zaadje krijgt een moeilijke prognose, maar toch kan het ook goed komen. Ik zeg dat met veel nadruk, omdat het dus geen vicieuze cirkel hoeft te zijn. Soms krijgt iemand die een liefdevolle jeugd had later toch psychische problemen. Dat bewijst dat die problematiek niet versmald mag worden naar meetbare concepten. De liefde is zeer onvoorspelbaar, het is vlugger kapot dan je denkt."
De jonge generatie lijkt opnieuw voor duurzamer te kiezen, dat stelden de studentenpsychologen van Universiteit Antwerpen vorig jaar in een interview met dwars. De Wachter sluit zich daarbij aan: "Mijn generatie ging voor het hoogste goed: de vrijheid. De duurzaamheid is verwaarloosd. Jonge mensen zoeken weer meer verbinding en kinderen hebben sowieso behoefte aan binding met hun ouders. De jongeren van 1950 waren in dat opzicht hypocriet. Hoe kunnen we die vrijheid in het relationele verbinden met de duurzaamheid die onze kinderen nodig hebben? Het steeds wisselen van relatie maakt niet per se gelukkig. De nieuwe generatie twintigers denkt bewust na over hoe zij moeten bestaan. De psychiater is er om een spiegel voor te houden."
De nieuwe media lijken duurzaamheid niet per se aan te moedigen, maar professor De Wachter laat zich op dat vlak ook niet ongehoord of ongezien: "Ik sta overal op het podium, nu vaak ook met een camera erop. Ik maak daar dan maar gebruik van. Ik wil de drempel om psychiatrische hulp te zoeken verlagen, maar niet alles hoort bij de psychiater. Moeten studieproblemen geprofessionaliseerd worden? De kleine gewone verdrietigheden horen bij de wereld. Mensen moeten elkaar om hulp vragen. De Facebookgeneratie heeft alleen maar aandacht voor leukigheid, er is geen plaats meer voor verdriet. Onze wereld lijkt op het eerste gezicht heel open minded. Maar onder die openheid gaan veel normen schuil die anders zeggen. We worden verdeeld in winners en losers. Mensen die afwijken van de norm, maar daarmee (in de media) succesvol zijn, worden snel geaccepteerd. In het niet-succes wordt er meer dan ooit genormeerd. Ik ben niet tegen nieuwe media, maar we moeten wel nog echte verbinding met elkaar maken.
behandeling
Alles aan de bekende psychiater ademt een liefde voor het woord: "Literatuur gebruik ik als aanbeveling, om haar helende werking. Voor mij persoonlijk is dat heel belangrijk. Om te schrijven over liefde voel ik me beperkt in mijn mogelijkheden en daarom moet ik wel beroep doen op de literatuur en grote schrijvers. Die kunnen vaak heel goed de onmogelijkheid benoemen. De grote literatuur is soms heel cynisch, pornografisch en provocerend, maar de vorm zet ook aan tot nadenken en dat is niet te evenaren." Het boekje bevat veel citaten uit romans. "Ik hoop dat het een aanzet is om zich tot de literatuur te wenden. Het zou mooi zijn als het door geliefden aan elkaar voorgelezen wordt. Er zit schoonheid in het stil luisteren naar elkaar. Dat is de ultieme verbinding."