Geen zichzelf respecterend blad zonder buitenlands nieuws, dachten wij. Elke maand bieden we daarom een buitenlands student de kans zijn visie op de actualiteit te delen. Paus Benedictus XVI kondigde 11 februari zijn aftreden aan. Hij deed dat zonder enige waarschuwing en blijkbaar wisten niet eens de kardinalen die het dichtst bij hem staan, iets af van zijn beslissing. De paus, zichtbaar vermoeid, deelde in vloeiend Latijn mee dat hij er genoeg van had deze belangrijke functie te bekleden.
Wij waren in het buitenland, respectievelijk in Nederland en Duitsland, toen dit alles in het Vaticaan, Rome gebeurde. Die afstand hielp om de situatie anders te beoordelen en van hieruit de gevolgen beter in te schatten. Italiaan zijnde, hebben we zijn aanwezigheid immers steeds als een gegevenheid beschouwd, als iets huiselijks. Of misschien is huismoederlijk een beter woord. Op een Duitse radiozender werd het ontslag van de paus aangekondigd en de verslaggever had het over het Vaticaan alsof het een absolutistische monarchie betrof. Dit strookt grotendeels met de feiten maar het verwondert, want de Italiaanse media zouden zich niet gauw van een dergelijke definitie bedienen.
Veel weerstand
Het is een feit dat de paus al eeuwen deel uitmaakt van de Italiaanse collectieve verbeelding. Enerzijds zijn velen erg katholiek; vooral in het Zuiden van het land speelt het praktiseren van het geloof nog een grote rol. Anderzijds zijn ook de seculieren wel degelijk vaste deelnemers aan het publieke leven. Er valt echter niet naast te kijken dat ItaliĆ« het gastland is van de Heilige Stoel. De paus bedient zich elke zondag van het Italiaans om met gelovigen te praten van achter zijn venster. Hij is dan wel paus van alle gelovigen, je moet er rekening mee houden dat dit zich ābij onsā afspeelt, vooral met Italianen en in onze taal. We hebben de indruk dat in de Noord-Europese perceptie de impact van dit nieuws vooral politiek is. Joseph Ratzinger heeft in zijn aankondiging immers zo goed als toegegeven dat zijn taak in hoofdzaak niet religieus is, die van āchristelijke gids voor het leven, aangewezen door God in eigen persoonā, maar vooreerst een tijdelijke opdracht, het uitoefenen van politieke macht door de Kerk en dit vooral in ItaliĆ«.
Hier had de Kerk eeuwenlang hele regioās in haar bezit, las ze er de wet en hief er belastingen. Dit heeft onmiskenbaar invloed gehad en die werkt vandaag de dag nog steeds door. Je moet maar aan enkele ethische kwesties denken zoals het homohuwelijk of gelijke rechten voor samenwonende koppels; hier is veel weerstand tegen en zelfs erover discussiĆ«ren in het parlement is allesbehalve vanzelfsprekend. In dit land worden zelfs de simpelste dingen uit het dagelijks leven beoordeeld vanuit een christelijke moraal. Elke Italiaan, gelovig of niet, heeft een blik op de wereld waarin die katholieke invloed duidelijk merkbaar is.
schoolvoorbeeld van moderniteit
Persoonlijk vind ik dat de keuze van de paus, afgezien van de politieke implicaties, een moedige en te respecteren beslissing is. Het is niet niets in te gaan tegen een traditie die voorheen enkel hoogst uitzonderlijk gebroken werd. De laatste keer gebeurde het meer dan 700 jaar geleden, door paus Celestinus V. Uiteindelijk is het niet meer dan logisch dat wanneer Ratzinger zich niet meer geschikt voelt voor het ambt, hij een stap opzij zet en de taak aan iemand anders overlaat.
Veelgehoorde kritiek van jongeren (niet enkel Italianen) aan de Kerk gaat over de achterstand van dit instituut, dat zich niet in gelijke mate met de rest van de moderne samenleving ontwikkeld zou hebben. Ik denk dat zijn stap opzij gezien kan worden in deze optiek. De Kerk kan zich niet meer verstoppen achter wereldlijke tradities maar is verplicht zich aan te passen, zoals ook het geloof zich noodgedwongen aanpast aan een samenleving die radicale veranderingen heeft ondergaan in de laatste decennia. OkĆ©, je terugtrekking aankondigen in het Latijn is niet meteen een schoolvoorbeeld van āmodern zijnā maar ik denk dat het gebaar op zich meer zegt dan de manier waarop het gebeurde.
willens nillens
De woonplaats van de paus maakt dat om het even welke gebeurtenis hieromtrent, alle Italianen raakt. Het is zelfs niet overdreven te zeggen dat ze de huidige situatie als een nationale kwestie beschouwen en het zich persoonlijk aantrekken. Dezer dagen is hĆ©t gespreksonderwerp in menige bar wie de volgende paus wordt. āWat als het nu eens een Italiaan zou worden?ā Anderen verwachten dan weer een zwarte paus. Een Venetiaanse reggaeband uitte die wens twintig jaar geleden al in Ć©Ć©n van hun liedjes. In 2011 draaide de regisseur Nanni Moretti 'Habemus Papam', een film over een paus die afziet van zijn functie en die volgens sommigen vandaag profetisch blijkt. De Italianen beleven de aanwezigheid van de paus dus willens nillens. In de populaire cultuur is de paus een erg aanwezig figuur. Zo zijn er spreekwoorden over hem: ogni morte di papa, onze once in a blue moon.
De algemene gevoelens tegenover de pontifex zijn even complex en ambigu als de gevoelens van de gemiddelde Italiaan tegenover machtsfiguren in het algemeen. Met het grootste gemak schakelen we over op grapjes, heiligschennis en ironie. Tijdens het komende conclaaf zal er ongetwijfeld veel geld verwed worden op wie de nieuwe wordt. En in de volksliedjes die vaak klinken in de osteria, is er steeds een strofe opgedragen aan de paus. Een ander Italiaans gezegde gaat trouwens als volgt: morto un Papa, se ne fa un altro. Dit gebruikt men om te wijzen op het begin van een nieuw tijdperk, ook in niet-religieuze domeinen. In dit geval geldt het spreekwoord strikt genomen niet. Dat maakt niet uit, indien het aftreden van Ratzinger bij leven zou leiden tot wenselijke vernieuwing binnen de Kerk.
Wij danken Ricardo Chincarini en Marco Tabilio voor hun bijdrage. Riccardo Chincarini studeert aan het Department of Soil Quality, Wageningen UR. Marco Tabilio studeert illustratie aan de HAW Hamburg.