21 september, de eerste schooldag. Boekentassen en brooddozen worden van onder het stof gehaald. Ook de UA maakt zich op voor een nieuw academiejaar. Met een gevarieerde onthaaldag verwelkomt ze haar studenten: in de voormiddag zijn er twee levensbeschouwelijke activiteiten gepland. “Zo wil de pluralistische Universiteit Antwerpen haar respect betuigen voor de levensbeschouwelijke visie van al haar studenten”, aldus het programmaboekje. Maar is de keuze tussen een eucharistieviering en een comedyshow niet iets te beperkt om van actief pluralisme te kunnen spreken?
Nieuwe en iets minder nieuwe UA-studenten en personeelsleden kunnen op maandagvoormiddag om 9u30 een openingsviering in de kathedraal bijwonen. Daarna, om 11 uur, is er de mogelijkheid om de nieuwste show van Nigel Williams, “Geloof mij!”, in avant-première te bekijken in de Aula Rector Dhanis. De voorbije jaren werden we nog voor de hartverscheurende keuze eucharistieviering/vrijzinnige activiteit gesteld, tegenwoordig kunnen twijfelaars gewoon naar beide activiteiten gaan, want kiezen is verliezen. Dit is eveneens een tegemoetkoming aan de actief pluralistische visie; je kan je interesse voor beide levensbeschouwingen tonen.
De andere drie-eenheid
In oktober 2003 fuseerden UIA, RUCA en UFSIA tot één Universiteit Antwerpen. Bij de samenvoeging van die instellingen, met elk een verschillende levensbeschouwelijke achtergrond, koos de UA voor een actief pluralistische visie. Actief pluralisme is geen levensbeschouwing op zich, maar een houding tegenover andere én eigen levensbeschouwingen. Niet alleen krijgen studenten en personeelsleden zo de vrijheid om hun eigen levensbeschouwing te uiten, ze worden ook aangemoedigd om interesse voor andere levensbeschouwingen te tonen. Zo ontstaat er een forum voor debat. In theorie klinkt dit zeer nobel, maar hoe vertaalt zich dat in de praktijk?
Pastoraal - vrijzinnig: 3-1
Voor levensbeschouwelijke vragen kan je op de UA terecht bij twee diensten: de pastorale dienst en de vrijzinnige dienst. De pastorale dienst is gehuisvest in ‘Zomaar een dak’ in de Prinsstraat en wordt geleid door pastor Johan Vanhoutte. Moreel consulent Jurgen Slembrouck neemt vanuit zijn bureau in de Venusstraat de vrijzinnige dienst voor zijn rekening. Beide diensten organiseren verschillende activiteiten doorheen het academiejaar, zoals bijvoorbeeld de openingsevenementen. Het personeel en de werkingsmiddelen van deze diensten worden gefinancierd door de UA. Uit de begroting van 2008 valt op te maken dat de pastorale dienst 193.000 euro kreeg (personeel: 176.000 euro, werking: 17.000 euro), terwijl de vrijzinnige dienst het met 61.000 euro (personeel: 53.000, werking: 8.000 euro) moest doen. Een opvallend verschil dus. Maar nog frappanter is het complete gebrek aan andere levensbeschouwelijke diensten, voor mensen die niet christelijk of vrijzinnig zijn.
Historisch gegroeid
Het centrum Pieter Gillis is een onafhankelijk onderzoekscentrum van de UA, dat onder meer het vak Levensbeschouwing inricht, lezingen en studiedagen organiseert en onderzoek naar actief pluralisme voert. Ook het evalueren van het pluralistische gehalte van de UA en haar imago als pluralistische universiteit behoort tot de opgaven van het centrum. Professor Guy Vanheeswijck, directeur van centrum Pieter Gillis verklaart de huidige situatie: “Dit is historisch zo gegroeid, op de UFSIA was er al een pastorale dienst en sinds de eenmaking tot UA is daar een moreel consulent bijgekomen. Naast de traditionele openingsviering in de kathedraal wordt er sindsdien ook een vrijzinnige activiteit georganiseerd.” Het gebrek aan meer levensbeschouwelijke diensten is volgens Vanheeswijck aan budgettaire problemen te wijten. “In principe zouden alle levensbeschouwingen vertegenwoordigd moeten worden, en de UA wil het actief pluralisme ook echt stimuleren, maar de financiële mogelijkheden zijn er gewoon niet.”
Moed gevraagd
Jurgen Slembrouck, moreel consulent aan de UA, begrijpt die financiële moeilijkheden, maar hoopt toch dat er op termijn een meer evenwichtige verdeling komt. “Als je het actief pluralisme op een zinvolle en ernstige manier wil invullen, is het belangrijk dat ook de andere levensbeschouwingen vertegenwoordigd zijn op de universiteit. Deze moeten allen op gelijke manier bejegend worden.” Het argument dat deze situatie historisch zo gegroeid is, bekritiseert Slembrouck door er op te wijzen dat dat geen excuus mag zijn voor de tegenwoordige gang van zaken: “Het vergt maar vijf minuten politieke moed om daar verandering in te brengen.”
Alternatieven
Om het actief pluralisme aan de UA op een meer passende wijze uit te werken, zonder daarom financiële problemen te creëren, zijn er verschillende alternatieven denkbaar. “Laat de levensbeschouwelijke koepels zelf voor de subsidies zorgen. Zo wordt de UA van haar financiële verantwoordelijkheid ontslagen en kan ze haar actief pluralistisch beleid een meer geloofwaardig gestalte geven", stelt Slembrouck voor. Natuurlijk bestaat dan wel het risico dat de diensten te autonoom worden en geen voeling meer hebben met de universiteit zelf. In ieder geval zou de mogelijkheid dan wel bestaan om elke levensbeschouwing een openingsevenement te laten organiseren, zodat alle studenten hun levensbeschouwing gerespecteerd zien. Maar de UA zou evengoed één groot openingsevenement kunnen organiseren, waarbij alle levensbeschouwingen aan bod komen.“En dan kan je op zondag, buiten het officiële programma, nog een eucharistieviering of comedy show plannen”, aldus Slembrouck. In het verleden realiseerden de pastorale dienst en de moreel consulent op vraag van de rector al eens samen de openingsactiviteit, en met succes. “In de toekomst zal zulke samenwerking zeker nog plaatsvinden”, benadrukt Johan Vanhoutte van de pastorale dienst.
Voor een geloofwaardig pluralisme
De UA is in Vlaanderen uniek met haar actief pluralistische visie en mag daar trots op zijn. Maar wanneer dit project in de praktijk niet voldoende uitgevoerd wordt, komt haar geloofwaardigheid sterk in het gedrang. Er is ongetwijfeld veel goede wil vanuit de UA, maar een stille ruimte en een levensbeschouwelijk vak volstaan niet om het actief pluralisme een zinvolle invulling te geven. In de beginselverklaring van het actief pluralisme aan de Universiteit Antwerpen staat onder meer te lezen: “Het is uitdrukkelijk de bedoeling van de UA om zich niet te binden aan één bepaalde levensbeschouwelijke overtuiging, maar tegelijk wil de universiteit een plaats zijn waar mensen met verschillende levensbeschouwingen zich thuis kunnen voelen.” Door enkel een pastorale en een vrijzinnige dienst in te richten realiseert de UA deze doelstelling niet. Budgettaire moeilijkheden zouden daarvoor geen belemmering mogen zijn; bovendien er zijn voldoende alternatieven denkbaar.
Lees ook de reactie van rector Alain Verschoren.