Pencak Silat (of "vechten met toepassing van zelfverdedigingstechnieken") is een verzamelnaam voor de Indonesische verdedigingskunsten. De meestal streekgebonden ‘alirans’ (stijlen) – meer dan 150 – zijn vaak gebaseerd op de bewegingen van wilde dieren. Tijger (harimau), aap (monyet), vleermuis en slang zijn namen van stijlen die dit illustreren. Nieuwe stijlen worden vandaag de dag nog steeds ontwikkeld. Men weet niet exact wanneer deze vechtkunst is ontstaan, maar zeker is wel dat het één van de oudste gevechtskunsten uit Zuidoost-Azië is, nog van vóór de hindoestaanse tijd.
Pencak Silat is een lichamelijke en geestelijke trainingsleer. Ze bevat vier aspecten die niet los van elkaar gezien mogen worden.
Ten eerste is er Mental-Spiritual: het geestelijke aspect. Hierin wordt de nadruk gelegd op respect. Dit aspect heeft tot doel een geestelijk evenwicht te verkrijgen en stimuleert de motivatie, de prestatie, de intensiteit en de toewijding. Men kan twee categorieën van mentaal-spirituele training onderscheiden: de natuurlijke en de bovennatuurlijke. Met het natuurlijke wordt het tastbare bedoeld – zoals ademhalings- en concentratieoefeningen – en met het bovennatuurlijke wordt het niet tastbare bedoeld: de "Ilmu Kebatinan of de kennis van het innerlijke lichaam en de geest". Hieronder wordt het ontwikkelen van innerlijke kracht en het zesde zintuig verstaan.
Het tweede onderdeel is Bela Diri: het zelfverdedigingaspect. Bela Diri is de basis van de overige aspecten. Zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen stellen je in staat om op een gecontroleerde manier jezelf en anderen te verdedigen. Het komt erop aan om de tegenstander juist in te schatten en op een correcte manier te reageren, waarbij er vooral op gelet wordt dat niet meer geweld wordt gebruikt dan noodzakelijk is.
Ten derde is er Seni Budaya: het culturele en kunstzinnige aspect. Hier primeert het streven naar schoonheid en harmonie. Het draait erom je lichaam tot in de puntjes onder controle te hebben. Hierdoor kunnen de 'Kata’s' – verschillende vaste opeenvolgingen van technieken, bewegingen en standen – correct worden uitgevoerd. De concrete uiting lijkt dan op een trage, magnifieke dans waarbij het gehele lichaam getraind wordt. Het is een oefening op de concentratie en controle die bij het Bela Diri-aspect noodzakelijk zijn. Dit aspect wordt ook in competitieverband beoefend en beoordeeld op een tiental criteria, zoals techniek, choreografie en harmonie.
Ten vierde beslaat Olah Raga het sportieve aspect van de Pencak Silat. De technieken zijn gebaseerd op de Bela Diri-technieken, met inachtneming van de sportieve normen en waarden. Daarnaast is het ook bedoeld om fysieke kracht te ontwikkelen en conditie op te bouwen. De Olah Raga wordt ook in competitieverband beoefend en de wedstrijdreglementen zijn gebaseerd op stijl, techniek, tactiek en ethiek.
Binnen de Olah Raga kunnen we vier categorieën onderscheiden. Eerst en vooral is er de Tanding, een sparringwedstrijd die drie maal twee minuten duurt. Ten tweede is er de Tungal, een Kata die altijd dezelfde vorm heeft. Deze wordt uitgevoerd in traditionele kleding en bestaat uit een ongewapend en vervolgens een gewapend deel. Dit gewapende deel bestaat uit twee delen, achtereenvolgens met de stok en het mes (golok). De tungal moet exact drie minuten duren.
Als derde categorie is er de Ganda, een ingestudeerd tweegevecht dat ook exact drie minuten duurt. Het wordt eveneens in traditionele kledij uitgevoerd en bestaat ook uit drie delen: een ongewapend deel, een deel met de stok en een deel met het mes. De Regu is tenslotte een vrije Kata door drie personen gebracht, die men synchroon loopt en exact drie minuten duurt. Hij wordt volledig ongewapend uitgevoerd.
In België zijn er vier erkende Pencak Silat-scholen: in Gent, Brasschaat, Schoten en Hoevenen. Alle vier onderwijzen ze dezelfde stijl, namelijk Pencak Silat Bongkot Harimau. Bongkot staat voor de stambundeling van combinatietechnieken van het Pencak Silat. De Bongkot Aliran is voor ongeveer 35 procent cultuurtechnisch (Kesenian) en voor ongeveer 65 procent verdedigings- of wedstrijdtechnisch (Olah Raga). Sinds kort wordt er in Hoevenen een nieuwe stijl aangeleerd: het Manyang. 'Manyang' betekent 'wesp' en werd ontwikkeld door de prinselijke Madurese familie Setiyo. Het kenmerk van deze stijl is het inzetten of indraaien van de heupen bij de aanvals- en verdedigingstechnieken.
Wie iemand Pencak Silat ziet beoefenen, ziet een sierlijke danser. De kracht van de sport komt pas tot uiting wanneer ze overgaat in harde, snelle bewegingen. Een goed geoefend vechter zal nooit zelf aanvallen, maar met veel geduld en beheersing de aanval afwachten. Sommige technieken zijn tijdens sparringen en wedstrijden verboden omdat ze een vernietigende uitwerking hebben op de tegenstander. Deze sport is uiterst geschikt voor vrouwen: vrouwen en Pencak zijn synoniemen. Beiden zijn gracieus, sterk en mooi. Pure kracht moet het in deze sport vaak afleggen tegen geraffineerde snelheid en technische sterkte. De legende gaat zelfs dat Pencak Silat haar ontstaan te danken heeft aan een vrouw. Je moet deze sport in elk geval hebben ervaren om ze te kunnen begrijpen.