Wanneer we de Noord-Atlantische Oceaan oversteken en even een bezoekje brengen aan onze vrienden in de VS, stellen we al snel vast dat het bannen van boeken daar opnieuw een nationale hobby is geworden. Je zou haast denken dat we in plaats van de oceaan, de nevelige Hoge Venen zijn overgestoken, en aan de overkant wacht niet Amerika, maar het Duitsland van de jaren ‘30.
Van eeuwenoude klassiekers tot queer young adultromans: alles wat ook maar een beetje haaks staat op het conservatieve gedachtengoed, schuift in sommige staten linea recta de schoolbibliotheek uit. De gegeven redenen? "Ongepast." "Gevaarlijk." "Te progressief." Of simpelweg: iemand voelde zich een beetje oncomfortabel. Ik heb bijna medelijden.
De ironie druipt eraf, wanneer we bij nader inzien beseffen dat die eindeloos lange lijst verboden boeken eigenlijk geweldig fungeert als ‘to be read’-lijst! Noem ze als het ware de Goodreads-parels die MAGA-ouders liever opeten dan zelf ooit open te slaan.
Daarom hebben we bij dwars onze krachten gebundeld: enkele redactieleden kozen elk hun favoriete verbannen boek uit dat ze een warm hart toedragen. Niet alleen vertel ik je waarom je het zeker wél moet lezen, maar ook de compleet belachelijke reden waarom het van de plank werd gehaald.
Spoiler: het is vaak nóg dommer dan je denkt.
boekverboden toen en nu
Boeken zoals Catch-22, Brave New World en To Kill a Mockingbird werden tussen 1960 en 1980 regelmatig verboden. Meestal gebeurde dit lokaal, omdat ouders of schoolbesturen bezwaar hadden tegen het taalgebruik, seksuele inhoud of wat zij als ‘immorele waarden’ beschouwden.
Tegenwoordig, tussen 2020 en 2024, is het aantal boekverboden explosief gestegen. Vooral in conservatief bestuurde staten zoals Florida, Texas, Missouri en Utah nemen deze verboden flink toe. In 2022 registreerde de Amerikaanse organisatie Poets, Essayists, Novelists (PEN) America maar liefst 2.532 verboden in openbare scholen. Dat was een stijging van 33 procent ten opzichte van het jaar ervoor. In 2023 steeg het aantal verboden nog verder, met meer dan 3.000 gevallen van censuur of restricties. Vaak richten deze verboden zich op boeken met thema’s over LGBTQ+, racisme en historische onrechtvaardigheid en seksuele voorlichting of identiteit.
To Kill a Mockingbird – Harper Lee (1960)
To Kill a Mockingbird is een van die boeken waarvan je het echt niet zou verwachten: als deze al niet geschikt is voor de schoolbanken of de openbare bibliotheken, wat is er dan nog wél toegestaan? Deze klassieker van Harper Lee uit 1960 is een aangrijpend en boeiend geschreven verhaal met wortels in racisme, onrechtvaardigheid en de cultuur van het diepe zuiden van de VS. De jonge Scout Finch observeert hoe haar vader, advocaat Atticus, een zwarte man verdedigt die onterecht wordt beschuldigd van verkrachting. We zien heel dit proces door de naïeve, onschuldige kinderogen van een jong bevoorrecht wit meisje die zelf nog moet uitmaken waar goed stopt en slecht begint.
Wat kan er in godsnaam zo erg zijn dat het boek een ban verdient? “Het zou witte studenten ongemakkelijk kunnen maken.” In 2017 haalde het Biloxi School District in Mississippi het boek uit de klaslokalen, met als reden dat “mensen zich er niet goed bij voelden.” De raciale thematiek en het gebruik van het N-woord werden als storend ervaren, al gaf het district toe dat het “een belangrijk boek” blijft. De traumatiserende elementen zouden zogezegd niet constructief zijn voor in de klas.
In conservatievere regio’s is het boek ook geband omwille van “linkse indoctrinatie” en het verspreiden van “woke propaganda”. Ironisch, want ten tijde van publicatie werd het net als genuanceerd en gematigd onthaald. Je kan je afvragen of het hele punt van het boek gewoon aan deze mensen is voorbijgegaan.
We leven in tijden waarin we systematisch onrecht proberen zichtbaar te maken. Pas wanneer we dat doen, kan er verandering komen. Wanneer we boeken zoals deze schrappen uit het collectieve geheugen, krijgen we dan niet juist het tegenovergestelde?
Juist daarom moeten we het zéker wél blijven lezen. Ongemak is geen reden tot censuur. Het is een reden om stil te staan en na te denken. To Kill a Mockingbird mag dan wel gaan over een verleden dat als een ver-van-ons-bedshow aanvoelt, in een mum van tijd wordt het een spiegel voor vandaag.
Brave New World – Aldous Huxley (1932)
Een haast profetische, futuristische nachtmerrie die zich in je achterhoofd nestelt en daar blijft woekeren: Brave New World (1932) van Aldous Huxley is een klassieker in het dystopische genre. In deze zogezegd ‘ideale’ wereld zijn begrippen als individualiteit, liefde en zelfs familie volledig uitgewist. Dit alles ten voordele van stabiliteit, controle en massale consumptie. Terugblikken naar tijden waar dit wel nog bestond, wekt een ziek gevoel op bij de bevolking. Zij zien onze samenleving als even vies en achterhaald als wij de middeleeuwen.
Seks is vrijblijvend, mensen worden kunstmatig geproduceerd in steeds groter wordende proefbuizen en iedereen is permanent gelukkig dankzij de drug soma. Klinkt als satire? Dat is het ook. Geen wonder dat de satiremeester van onze redactie deze uitkoos. Het waarschuwt ons voor een maatschappij die haar ziel ruilt voor comfort, en de gevaren die zulke technocratie en conformisme met zich meebrengen. Kortom: de Muskification van de mensheid avant la lettre.
Waarom werd dit boek dan geband, vraag je je af? “Te seksueel expliciet”, luidt het in sommige schooldistricten. In Miller, Missouri werd het uit het curriculum gehaald wegens “promiscue inhoud” en het normaliseren van seks zonder liefde. In andere gevallen, zoals in Idaho en Florida, werd aangehaald dat het boek “deugdelijkheid ondermijnt” en “religieuze waarden belachelijk maakt”.
Oei. Hebben ze de helft van het huidige Netflix-aanbod nog niet bekeken dan? Of begin misschien met een ban op de halfnaakte Instagrammodellen waaraan je amper nog kunt ontsnappen. Want dat was absoluut Huxleys doel: jongeren aanmoedigen tot orgieën, in plaats van ze te laten nadenken over wat we allemaal dreigen in te ruilen voor een vlekkeloze wereld zonder frictie.
Opnieuw kunnen we dezelfde ironie constateren: dat schurende gevoel bij het lezen is juist de bedoeling van de schrijver. Het is geen boek waar je je veilig bij hoort te voelen, het is geen sprookje. Dit verhaal hoort je drie keer in je gezicht te meppen tot je echt terug wakker wordt. En dat is exact waarom het gelezen moet worden.
In een tijd waarin onze aandacht gegrepen wordt door intelligente algoritmes, ten nadele van ons, en ons geluk enkel te vinden is in pillen en pixels, is Brave New World akelig actueel. Het zou pas écht dystopisch zijn om het te bannen, in plaats van te lezen.
The Hunger Games – Suzanne Collins (2008)
De arme districten van Panem staan onder het strenge bewind van het rijke Capitool, dat elk jaar zijn macht manifesteert door de Hongerspelen te organiseren: één jongen en één meisje per district wordt geloot en zal in een arena moeten vechten tot er nog maar eentje rechtstaat. Dit allemaal om ervoor te zorgen dat de districten enerzijds te bang en anderzijds te verdeeld zijn om in opstand te komen. De kers op de taart? Deze wreedheid wordt uitgezonden als het populairste tv-programma van Panem. En alsof dat nog niet genoeg is, kun je ook nog eens stemmen op je favoriete deelnemer. Unibet voor stervende kinderen dus.
The Hunger Games is niet zomaar een verhaal over overleven en onderdrukking, het knipoogt ook scherp naar onze bingewatchcultuur. Hoe ver willen we gaan voor vermaak? We zappen niet weg als het ongemakkelijk wordt, we blijven kijken, juichen zelfs, terwijl de chaos zich ontvouwt. Kijk maar naar het principe van hooligans: supporterende fans die elke grein van opvoeding lijken te verliezen als hun favoriete voetbalploeg een slechte match speelt. Het toont hoe onze honger naar sensationele televisie ons soms moreel op de proef stelt en hoe media misbruik kunnen maken van die drang.
Toch werd The Hunger Games in verschillende scholen en bibliotheken verboden, met het argument dat het boek te gewelddadig en te ‘zwaar’ zou zijn voor jongeren. In sommige gevallen werd het zelfs bestempeld als “satanisch” of “antireligieus”, en in Texas beschreef een districtsrapport het als “potentieel schadelijk voor het wereldbeeld van tieners”.
Tja, blijkbaar zijn sommige mensen er nog niet klaar voor geconfronteerd te worden met iets spannender dan de gemiddelde tienersoap. Collins kiest er niet voor om onnodig wreed te zijn; ze levert broodnodige kritiek op mediacultuur en voyeurisme, en ze schrijft enkel wanneer ze iets van kritiek te leveren heeft op onze samenleving. Geen wonder dat de afgelopen jaren nog twee extra boeken werden gepubliceerd die horen bij het The Hunger Games-universum. Het boek houdt ons een spiegel voor over de donkere kanten van macht, media en vermaak. De ban is dus vooral jammer: ze kieperen gewoon een koddige survivalgids in de vuilbak omdat ze niet langer stilstaan bij de achterliggende betekenis.
Catch-22 – Joseph Heller (1961)
Joseph Hellers Catch-22 (1961) is een absurde satire die de krankzinnigheid van oorlog en bureaucratie blootlegt. Het verhaal volgt kapitein Yossarian, een bombardier in de Tweede Wereldoorlog, die wanhopig probeert te ontsnappen aan de zinloze waanzin van zijn opdrachten. Zo kan je bijvoorbeeld stoppen met vliegen als je gek bent, je moet het alleen maar vragen. Maar als je capabel bent om te vragen om te stoppen, toon je aan dat je rationeel kan denken en bewijs je dus dat je niet gek bent. Daarom moet je doorvliegen.
Waarom zou dit boek in sommige scholen en bibliotheken verboden zijn? Omdat het ‘te verwarrend’ is. Ja echt, sommige mensen vinden dat een boek dat je hersenen even doet kraken en je laat nadenken over de absurditeit van regels en macht, niet geschikt is voor jongeren. Het is alsof je zegt: ‘Sorry, je mag niet leren kritisch te denken, want dat is te ingewikkeld.’ Misschien zijn ze bang dat de leerlingen doorzien hoe bureaucratie eigenlijk werkt? Of dat ze beseffen dat veel regels nergens op slaan?
Daarnaast kreeg het boek in Ohio en Washington ook kritiek op zijn taalgebruik. Soldaten worden vuilgebekt neergezet, vrouwen worden respectloos benoemd, en seksueel getinte scènes passeren de revue. Dit leidde tot een ban in het schooldistrict van Snoqualmie, Washington.
Tja, cynisme en satire zijn blijkbaar ook taboe als het gaat om het bekritiseren van macht. Alsof het beter is om te zwijgen en gehoorzaam te zijn. Ah ja, maar voor de machthebber zijn domme, ja-knikkende subjecten natuurlijk ideaal.
afsluiter
Boekverboden zijn niet alleen een aanval op verhalen, maar ook op onze vrijheid om te denken, te voelen en te leren. Juist de boeken die we liever verbannen, bieden ons vaak de diepste inzichten. Dus pak die verboden vruchten, lees ze met plezier, en laat je niet tegenhouden door angst of onbegrip. Want zoals altijd geldt: kennis is macht, en lezen is vrijheid.
- Login om te reageren