DE STRIJD TEGEN DE EEUWIGE STUDENT

De harde knip heeft het studentenleven helemaal overhoop gehaald. Waar beginnende studenten vroeger nog de vrijheid hadden om een studierichting uit te proberen, is daar nu nauwelijks ruimte voor. Startende studenten voelen meer druk om meteen de juiste keuze te maken, want wie verkeerd kiest, riskeert om geknipt te worden. Ook vicerector van Onderwijs Chris Van Ginneken begrijpt die bezorgdheid: “Er wordt eigenlijk van een achttienjarige recht uit het middelbaar verwacht dat die van de eerste keer juist zit en ineens de maturiteit heeft om aan de universiteit verder te studeren. Dat zorgt voor een enorme druk.” 
De gevolgen reiken dan ook ver: wie twijfelt of hij het niveau van de universiteit aankan, zal sneller kiezen voor een opleiding aan de hogeschool. Zo houdt de harde knip sommige studenten tegen om hun echte potentieel te ontdekken. “Het is een heel strenge maatregel,” vertelt Van Ginneken, “maar het is vooral een harde stimulus voor studenten om op tijd te heroriënteren naar een richting die in deze fase van hun leven beter bij hen past.”­
 

druk druk druk

De harde knip beïnvloedt niet alleen het studeren zelf, maar ook het studentenleven. Veel eerstejaars voelen druk om hun startpakket te halen. Bovenop de harde knip moeten zij ook rekening houden met de overige twee studievoortgangsmaatregelen. “Het wordt heel complex en daarom is het ook belangrijk hoe er gecommuniceerd wordt naar de studenten toe”, uit Van Ginneken als bezorgdheid. Door die druk hebben sommige eerstejaarsstudenten minder tijd of zin om zich te engageren in het studentenleven. Studenten die actief zijn bij een vereniging of club moeten soms afhaken om hun studie te redden. Ook een van onze redacteurs moest enkele edities aan zich voorbij laten gaan omdat het behalen van het startpakket “als het zwaard van Damocles boven mijn hoofd hing”. De mentale belasting is dan ook zeer groot: één mislukking kan het einde van de opleiding betekenen. Minder studentenengagement kan ook later gevolgen hebben. Werkgevers hechten vaak meer waarde aan engagement dan aan het afronden van een opleiding binnen de vooropgestelde duur. Wie door de harde knip pas later of helemaal niet actief deelneemt aan het studentenleven, kan daardoor kansen missen tegenover kandidaten met leidinggevende ervaring binnen een studenten­organisatie.
 

1...2...3...knip!

We hebben het al de hele tijd gehad over de harde knip, maar wat is dat nu eigenlijk? De maatregel van de harde knip – ingevoerd om studie-efficiëntie te verhogen – was voor het eerst van toepassing voor studenten startende in 2023-2024. Generatiestudenten die aan hun eerste hogere studie beginnen, krijgen een startpakket toegewezen dat ze moeten voltooien voor ze kunnen starten aan het derde bachelorjaar. Deze maatregel van oud-minister van Onderwijs Ben Weyts heeft als doel het fenomeen van de eeuwige student te voorkomen. De eerste generatie studenten die hier rekening mee moest houden, heeft de deliberaties ondertussen achter de rug. De cijfers van wie er geslaagd is voor het startpakket en wie niet – en dus is geknipt – zijn bekend. 

In het algemeen is het niet het bloedbad dat UAntwerpen had verwacht. Weliswaar is het percentage van studenten dat begonnen is in 2023-2024 en nu afvalt 20%, het dubbele van de KULeuven en UGent. “Die 20% is geen verrassing, want het is juist de intentie van de maatregel om studenten sneller op de juiste plek te krijgen”, legt Van Ginneken uit. Daarnaast valt het verschil in cijfers deels te wijten aan het feit dat zowel de KULeuven als UGent na het eerste jaar ook al een studievoortgangsmaatregel invoeren, namelijk de 30%-regel. De regel houdt in dat studenten die in hun eerste jaar geen 30% van hun opgenomen studiepunten behalen, geweigerd mogen worden om aan hun tweede jaar te starten. Daardoor vallen aan de KULeuven en UGent meer studenten af na hun eerste jaar, waardoor het cijfer van de harde knip lager blijft. Aan UAntwerpen geldt de 30%-regel pas sinds dit academiejaar, dus vergelijkbare cijfers zullen maar in 2027 verschijnen. 

De harde knip zorgde aan UAntwerpen voor 498 afgevallen studenten, maar brengt de maatregel ook een hogere studie-efficiëntie met zich mee dan voorheen? Het antwoord daarop is voor onze universiteit niet zo spectaculair vergeleken met wat andere universiteiten verkondigen in de media. Het cumulatief studierendement – dat wil zeggen het opgetelde percentage studiepunten waarvoor een student slaagt na twee jaar – is voor studenten van 2023-2024 slechts lichtjes gestegen. Voor deze cijfers maakt de universiteit een onderscheid tussen vier categorieën, afhankelijk van de hoeveelheid studiepunten die een student opneemt (het volledige pakket van 60 studiepunten of minder) en of de student een studietoelage heeft of niet. De cijfers zien er als volgt uit: 

Waar wel een groot verschil in cijfers te zien is, is tussen de verschillende faculteiten. Faculteit Letteren en Wijsbegeerte heeft met 8% het laagste aantal geknipte studenten. Faculteit Farmaceutische, Biomedische en Diergeneeskundige Wetenschappen heeft daarentegen het hoogste aantal met 19%; dat is een verschil van wel 11%. “Dat is wel iets waar we naar moeten kijken en waarvoor we gaan samenzitten met de verschillende faculteiten”, vertelt Van Ginneken. “De drempels die voor deze grote verschillen zorgen, geven het soort informatie dat we wel aan de generatiestudenten moeten bezorgen om hen beter te informeren over hun studiekeuze.” Een duidelijke infocampagne is iets waar ze vanuit het bestuur van UAntwerpen nog meer op willen inzetten om de druk op studenten te verminderen. “We gaan dit eerst een keer ondergaan, zo goed of kwaad voorbereid als mogelijk, en gaan daar dan lessen uit trekken”, legt Van Ginneken uit. Nu er in de eerste generatie studenten geknipt wordt, kunnen de valkuilen van de maatregel geanalyseerd worden en kan er aan verbetering gewerkt worden. Uit de cijfers kan nu op het eerste gezicht afgeleid worden dat de knip als extra studiemaatregel wel werkt. Op de vraag of de harde knip een succesverhaal wordt aan onze universiteit antwoordt Van Ginneken lachend: “Nee, ik denk niet dat het een succesverhaal gaat worden aan UAntwerpen. Het is gewoon een extra studievoortgangsmaatregel.”
 

ik heb een 7, wat nu?

Een terugkomende tendens per faculteit is dat studenten die afvallen dat doen met meerdere en vaak ook zware tekorten. “Zonder de harde knip zouden deze studenten onder een andere studievoortgangsmaatregel ook afvallen, maar dan is er al leerkrediet, tijd, geld en goed humeur verloren gegaan”, stelt Van Ginneken vast. 

Als je het nieuws over de maatregel wat volgt, zal het je misschien al opgevallen zijn dat wij nogal laat zijn met ons artikel. In september publiceerde De Standaard al een artikel over de verhoogde slaagpercentages aan de KULeuven en UGent. Ook in Het Belang van Limburg was een artikel te vinden over de uitvallers aan UHasselt. We kunnen je alvast geruststellen dat dwars niet in slaap is gevallen over dit onderwerp. UAntwerpen heeft, in tegenstelling tot haar collega-universiteiten, ervoor gekozen haar cijfers pas te publiceren nadat deze definitief vastlagen. 

De nieuwe maatregel heeft nog wat groeipijnen en daarvoor kunnen studenten die het niet eens zijn met hun uitsluiting een intern beroep aangaan bij de universiteit. Elke faculteit beoordeelt dan zelfstandig de omstandigheden van de student aan de hand van enkele richtlijnen. Deze beroepsprocedures zijn er zodat studenten die door persoonlijke omstandigheden een beslissend tekort behaalden een tweede kans kunnen krijgen. 

UAntwerpen kreeg ongeveer 100 aanvragen binnen voor een interne beroepsprocedure en daarvan hadden 51 een positieve uitspraak. Deze studenten kregen een pass voor de harde knip en mogen wegens bijzondere omstandigheden verder studeren. De bezorgdheid dat een student wegens één 7 op een moeilijk vak moet stoppen, is dus ongegrond, want zij kunnen via een beroepsprocedure nog een kans krijgen.
 

waar kan ik terecht?

Voor veel studenten is de harde knip een ver-van-mijn-bedshow, waardoor ze niet weten bij wie ze terecht kunnen als ze problemen ondervinden. dwars sprak met Enya Denies en Talia Gheys van de dienst Studieadvies en Studenten­begeleiding. Denies spreekt over complexe communicatie naar studenten toe: “We merken dat heel wat studenten de communicatie rond studievoortgangbewaking niet goed kennen en daarom niet op de hoogte zijn van de maatregel. We pleiten dan ook voor duidelijke informatie die op meerdere plaatsen terug te vinden is.” Gheys vult aan: “We hopen dat elke student die nood heeft aan extra begeleiding ons snel vindt. Zo kunnen we hen al vanaf het begin van eventuele moeilijkheden steunen en begeleiden.”

Wanneer studenten bij hen terechtkomen omdat het studeren minder goed gaat, focussen ze op vier domeinen: studievaardigheden, studieplanning, persoonlijke omstandigheden en studiekeuze. Ze zoomen op elk van deze domeinen in met de student en kijken daarbij hoe ze het volgende semester of academiejaar beter kunnen aanpakken. Wanneer een student geknipt is, dan heeft die vaak slechts enkele weken de tijd om een nieuwe keuze te maken, omdat de punten na de tweede zittijd slechts enkele weken voor de start van het nieuwe academiejaar bekend worden gemaakt. Bij de dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding proberen ze de studenten alsnog goed te begeleiden. Zo bekijken ze met de student of die een nieuwe opleiding wil starten, eventueel aan een andere instelling, of die liever even zou gaan werken. Wanneer een student naar een nieuwe instelling vertrekt, proberen ze ook uit te leggen hoe hun collega’s van die andere instelling werken en waar de student hen kan vinden.
 

dubbel knippen

Dat de harde knip op verschillende vlakken een invloed heeft op studenten, is ondertussen wel duidelijk, maar ook bij geëngageerde studenten laat de maatregel zijn sporen na. Studenten die door hun engagement voor bijvoorbeeld een studentenclub minder aandacht besteden aan hun academische prestaties, lopen meer risico om uitgesloten te worden als ze hun startpakket niet behalen. Zo vindt er een dubbele knip plaats: niet alleen worden studenten gestraft door engagement te tonen naast hun studie, maar als ze focussen op hun academische prestaties, wordt hun vrije tijd beperkt tot hun studie.

Daarnaast komt er een bezorgdheid naar boven voor een tweede dubbele knip, namelijk bij studenten met een studietoelage. In de cijfers van de harde knip aan UAntwerpen zijn hier geen zorgwekkende tendensen in op te merken, aangezien de cijfers van studierendement bij deze categorie van studenten altijd schommelt. De bezorgdheid die wel naar boven komt bij deze categorie van studenten is de nieuwe regel die de overheid oplegt voor studietoelages. Studenten moeten vanaf nu minstens 54 studiepunten opnemen om een studietoelage aan te mogen vragen, terwijl dat voordien slechts 27 studiepunten waren. Door deze nieuwe regel lopen beursstudenten die geen 54 studiepunten kunnen opnemen meer risico om uitgesloten te worden door de harde knip. Knippen in het toewijzen van beurzen kan er vervolgens ook voor zorgen dat studenten die een studiebeurs nodig hebben minder kansen krijgen om zich te bewijzen in hun studie.
 

stuvers aan het werk

Niet alleen bij dwars, maar ook bij de Studentenraad leeft het onderwerp van de harde knip. Wij spraken met Yorn, coördinator Onderwijs bij de Studentenraad, over alles wat te maken heeft met de studievoortgangsmaatregel en hoe zij ermee aan de slag gaan. “Studenten zijn al langer bezorgd over de harde knip wegens de onduidelijkheid over wat de gevolgen van de maatregel nu echt inhouden”, vertelt Yorn. De angst voor deze onzekerheid en de prestatiedruk waar studenten mee geconfronteerd worden, zijn de grootste problemen die op dit moment aan bod komen bij de stuvers, ook juist omdat er nog veel onduidelijkheden en groeipijnen zijn in de toepassing van de maatregel. “De gevolgen worden pas duidelijk als iedereen effectief tegen het systeem heeft aangeduwd, in plaats van wanneer de theorie het enige is waarop je je kan baseren”, legt Yorn uit.

Een belangrijk punt voor de Studentenraad is een duidelijke communicatie naar studenten toe over de maatregel. Zo komt er nu ook meer informatie naar boven over de beroepsprocedures die intern worden uitgevoerd als gevolg van de harde knip. Daar waren vorig jaar al bezorgdheden rond, want een intern beroep is voor geen van beide partijen een gemakkelijk proces, maar met de nieuwe maatregel kon de universiteit die wel zien aankomen. Een positieve evolutie bij deze bezorgdheid is dat het aantal interne beroepen bij alle instellingen wel meeviel.

De harde knip als verbetering voor studie-efficiëntie in het hoger onderwijs is een thema dat steeds op de agenda van de Studentenraad blijft staan. De invloed die de maatregel op studenten heeft, reikt veel verder dan enkel de academische gevolgen. Zo haalt Yorn aan dat sommige studenten nog voordat ze aan het hoger onderwijs starten al knippen in hun keuzes. Zij kiezen dan voor een stabielere richting in plaats van de uitdaging aan te gaan in de richting die ze echt willen proberen. Daarnaast komt de harde knip ook aan bod in het dossier van de Studentenraad over studiekosten. Studeren wordt voor zowel studenten als de overheid duurder. Dat gepaard met de besparingen op vlak van studietoelages bezorgt nieuwe studenten nog meer druk en maakt hen kwetsbaarder voor de harde knip.

Het blijft afwachten of de harde knip nu echt voor studie-­efficiëntie zal zorgen. De cijfers tonen alvast een langzame stijging van studenten die al na één jaar hun startpakket behalen. Van de studenten die in 2023-2024 aan hun opleiding startten, behaalden 36% hun startpakket in één jaar. Studenten die in 2024-2025 gestart zijn, vertoonden alvast een stijging van 2%. Of deze stijging aanhoudt en of de studenten uit 2023-2024 effectief binnen de verwachtingen hun bacheloropleiding afwerken, zal afwachten zijn tot 2027.