OSTRANENIE

Je kent het vast wel: je moet dringend weg, trekt je jas en schoenen aan, sluit de deur en vertrekt. Terwijl je onderweg bent, spookt plots die ene vraag door je hoofd: heb je de deur wel op slot gedaan? Stap voor stap probeer je alles wat je gedaan hebt te overlopen, maar tevergeefs. Het ligt voor de hand dat je je huis – zoals gewoonlijk – goed afgesloten hebt, maar je bent deze handeling zo gewoon geraakt dat je ze zonder erbij na te denken hebt uitgevoerd. De deur afsluiten is met andere woorden een automatisme geworden. Als dit je bekend voorkomt, heb je duidelijk nood aan een beetje ostranenie in je leven.

Ostranenie is een Russische term die zoveel betekent als ‘vervreemding’ of ‘defamiliarisatie’ en werd geïntroduceerd door de Russische formalist Viktor Sjklovski. Met het concept ostranenie wilde hij mensen aansporen om opnieuw bewust te worden van dingen die we onbewust doen. Ostranenie draait om vertrouwde dingen op een ongebruikelijke manier voorstellen, zodat het weer vreemd wordt. Sinds Sjklovski het begrip lanceerde, duikt het vaak op in literatuur en kunst. Het Russisch formalisme, een literaire stroming die opkwam rond 1915, ontstond in dezelfde periode als de avant-gardestromingen in de kunst, waardoor ostranenie ook zijn weg vond naar onder andere het surrealisme, het expressionisme en het kubisme.

Een bekend voorbeeld van ostranenie is René Magrittes La trahison des images, het surrealistische schilderij met het bekende onderschrift ‘Ceci n’est pas une pipe’. Als je naar het kunstwerk kijkt, zie je dat de pijp op het doek overduidelijk een pijp is, maar het onderschrift zorgt voor het vervreemdende effect. Door hem op deze manier voor te stellen, dwingt Magritte ons om op een andere manier naar het werk te kijken. We kijken immers niet naar een echte pijp, maar naar een afbeelding ervan. In dit besef treedt het ostranenie-effect op.

Gelukkig hoef je geen surrealistisch kunstenaar te zijn om ostranenie in je dagelijkse leven toe te laten. Om los te komen van het vertrouwde hoef je enkel het alledaagse op een andere of eigenaardige manier te bekijken en wie weet kom je nu dagelijks wel een beetje ostranenie tegen.