seks voor iedereen?

de etherevolutie van seksuele opvoeding
09/12/2015

Met veel enthousiasme en luid gejuich werden Samson en Gert door honderden studenten ontvangen op de opening van het academiejaar in Gent. Vol spanning stonden ze te drummen om luidkeels “Hé waar is de chocolade? Op, op, alles is op” mee te zingen en zwaaien. Ook de cd’s van K3 werden de afgelopen twee maanden uit de kast van kleine zus gestolen. We zijn onze jeugdhelden nog lang niet vergeten. Sommige studenten hebben nu al beslist op welk uur ze pauze zullen nemen tijdens de blok. Niet wanneer het middageten klaarstaat, maar wel wanneer W817 uitgezonden wordt. Waarom stemmen we nog steeds af op programma’s als W817 en Buiten De Zone? Is er de voorbije vijftien jaar nog geen waardige opvolger op de buis gekomen?

“Seks. Aids. Homo. Onenightstands. Het kon allemaal bij W817. Wanneer je dezelfde thema’s nu naar voor schuift bij Ketnet, wordt er ongemakkelijk geschuifeld op de stoel.” Aan het woord zijn Bart Vaessen en Steve De Wilde, de breinen achter televisieparels als W817, En Daarmee Basta!, Quiz me Quick en Spitsbroers. In 2010 namen ze met Click-ID afscheid van het jongerenpubliek, maar van hun jeugdige zelve namen ze nooit afstand. Nu nemen ze hun pen weer ter hand voor Ketnet en leven ze zich uit in de leefwereld van een 17-jarige gamer. Puberproblemen verzekerd. Met dit nieuwe programma zijn zij de ideale ervaren rotten in het vak om de etherevolutie onder de loep te nemen.

 

golden oldies

Hoe pak je het aan om een jongerenprogramma met seks en liefde op het kleine scherm te brengen? Buiten De Zone liet zijn personages los in sketches. Hierin kan je veel verder gaan dan in een narratief verhaal. (Wie nog niet geboren was in 1994, kan zijn kennis eerst even verrijken door “koffiekoekensketch” als zoekopdracht op Youtube in te geven.) Bart en Steve waren zelf fervente kijkers van het kantoor van de Jongerentelefoon. “Buiten De Zone is één van onze grote inspiratiebronnen geweest. Dat was een beetje onze heilige graal.” Het concept van W817 kwam echter vooral uit Amerikaanse hoek.

 

W817 was ons eindwerk aan het Rits. We kregen de opdracht elk apart een concept te bedenken en één aflevering te schrijven. Maar omdat Friends toen huge was, bleken we met vijf te werken rond een idee dat in diezelfde lijn lag. We hebben dan voorgesteld aan de docenten om samen één concept en elk één aflevering te maken. We hadden hiermee een mooi pakket om mee langs productiehuizen te gaan.” Ketnet zag er toekomst in en ging met het script aan het werk. Vijftien jaar later kloppen Bart en Steve opnieuw aan hun deur. Wat is er nu veranderd?

 

het staat in het bijbelke geschreven

De programma’s zijn nu preutser geworden. Men is voorzichtiger geworden.” Met deze woorden van Bart start ons gesprek en lijkt de conclusie van onze vraag al op tafel gegooid. “Is het interview dan al afgelopen?” Ze lachen. “Zo simpel is het natuurlijk niet. Elk thema kan nog steeds aan bod komen, maar het moet gebeuren volgens de filosofie van Ketnet. Die is over de jaren heen namelijk mee geëvolueerd.” De zender ondergaat een voortdurende verjongingskuur sinds zijn geboorte. Zowel technisch als inhoudelijk zijn de programma’s aan steeds meer nieuwe richtlijnen onderworpen.

 

Bij het eerste seizoen van W817 hadden we carte blanche. Het was net de opstart van Ketnet en de zender wilde een doelgroep tot zestien jaar bereiken.” Hierdoor konden de eerste afleveringen van W817 bijvoorbeeld 25 minuten duren en werden woorden als kak, shit, fuck en pijpen veel in de mond genomen. Na de eerste verjaardag van Ketnet werd vastgesteld dat de kijkertjes toch iets jonger waren dan gedacht. Zestienjarige pubers vonden toen een zender die ook Samson & Gert uitzond niet hip genoeg en zapten naar The Fresh Prince of Bel Air. Twaalfjarigen werden de kerngroep wat leidde tot kortere programma’s (de aandachtsspanne van kinderen is niet adembenemend lang) en een ban op vieze woorden.

 

Zo ontstond Shuck, een combinatie van shit en fuck, en konden we ons ding blijven doen.” Bart en Steve werden daarna niet meer op de vingers getikt door Ketnet, ze schijnen het juiste buikgevoel te hebben. Het Ketnet-boek met daarin de Ketnetwaarden, “het Bijbelke”, hebben ze hoogstens eens doorbladerd. Maar Ketnet was tevreden, de ouders af en toe iets minder. De telefoon rinkelde soms wanneer de bende van W817 op televisie verscheen, maar dat weerhield de zender niet om vijf seizoenen in te blikken en nog steeds uit te zenden.

“Ketnet kan nu nog voorspellen wanneer ze telefoontjes en mails kunnen krijgen van ongeruste ouders bij de heruitzendingen van W817. Desaleniettemin zenden ze de afleveringen nog steeds uit. Dat vinden we wel knap van hen.” Het toont aan dat Ketnet achter alle thema’s van W817 staat. Dat seksualiteit een deel van hun educatieve rol is, staat steevast in hun antwoord aan deze ouders te lezen. “We weten dan ook dat we voor Ketnet schrijven. Het is evident dat we zo’n thema’s kaderen, met voor- en nadelen. Hierdoor brengen we geen choquerende of op sensatie beluste televisie.” En dat ze dat goed deden, werd ook van buitenaf bevestigd.

 

realistisch en niet te veel spel

We wonnen de homofilieprijs met het personage Steve. Hij was eigenlijk de eerste homo op de Vlaamse televisie die geen überjanet was. Wij kwamen met een gewone jongen, die toevallig homo was. Punt. We hebben daar niet te veel spel rond gemaakt. Sowieso hebben we in het algemeen niet de behoefte om naar extremen of karikaturen te gaan.” De aanwezigheid van een homo geeft de vriendengroep meer kleur waardoor de kijker in contact komt met een waaier aan seksuele voorkeuren van jongeren. Zoë rijgt de seksuele partners openlijk aan elkaar, Tom probeert een lange relatie te doen werken, Jasmijn gaat blozend en giechelend op verkenning en Akke lijkt tevreden met af en toe een zoen. Deze diversiteit van personages en een goede kadering van seksuele thema’s is volgens Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid, belangrijk voor jongeren.

 

De beste manier om een jongen te versieren? “Je moet naar een park gaan, op een bank gaan zitten en mooi zijn”, aldus een meisje dat meedeed aan een onderzoek over films. Kinderen kunnen dus wel wat oppikken uit wat ze zien. “Disney is eigenlijk even erg als porno, in die zin dat kinderen daar het idee aan overhouden dat romantische liefde steeds voor het hele leven is”, vertelt Lies Verhetsel van Sensoa. Nu merk je vast op, aandachtige lezer, dat de laatste Disneyfilm Frozen dit beeld ontkrachtte. De eerste prins die Anna tegenkomt, blijkt toch niet de ware. Een pluim voor Disney, maar vergeet ook niet dat de vormgeving van de personages invloed heeft op de kijkertjes: slanke tailles en geblokte mannen bepalen nog steeds het scherm.

 

Aan deze volgroeide lichamen hebben kinderen de verkeerde boodschap. Opgroeiende kinderen kunnen nooit aan deze idealen tippen, waardoor hun onzekerheid bevestigd wordt.

 

“Seksuele objectivering verbergt zich in één op de tien scènes bij typische televisieprogramma’s, zoals F.C. De Kampioenen”, vervolgt Lies. “Een ogenschijnlijke onschuldige tik op de billen wordt door vrouwelijke personages met een gilletje onthaald, terwijl de mannen dit niet toestaan. Hierdoor kan je als meisje denken dat je het fijn moet vinden.” Televisie kan bepaalde gedragsconventies opwekken, maar pas ook op met betutteling en het invoeren van taboes. We moeten niet te zwaar tillen aan elk detail. Kinderen en volwassenen hebben immers een andere perceptie. “Ouders willen hun kind behoeden van sexy kledij. Maar een meisje van zes dat een minirokje draagt denkt: ‘Ik heb een mooi rokje aan’ en verder niets. Zoek er ook als ouder niets meer achter. Het zijn de volwassenen die verstandig genoeg moeten zijn om hun kind te blijven zien als een kind.

 

op de groei

Seks voor iedereen!”, roept Zoë in een aflevering van W817 terwijl ze condooms in het rond strooit. De eerder beschreven bezorgde mails van ouders komen natuurlijk niet uit het niets. Hoewel haar kreet geen seksuele objectivering is, eerder een feministische uitspraak, kunnen we erin komen dat dit soort uitspraken wenkbrauwen doet fronsen. De kijkertjes zijn toch geen twintigers? Steve nuanceert: “Ketnet is natuurlijk een jongerenzender en veertienjarigen zijn zeker geen studenten. Maar toch kijken tieners graag naar programma’s waarbij de personages ouder zijn dan zijzelf. Dat noemt men de aspirationele context. Een volgende levensfase wordt uit de doeken gedaan.”

 

Maar delen de kijkers dan straks ook condooms uit naar haar voorbeeld? “Ten eerste moet je condooms in de serie als een pluspunt zien. We promoten iets positiefs. Veilig vrijen was dan ook de kern van deze verhaallijn”, verklaart Bart. “En natuurlijk kijken er ook jongere kinderen naar de serie, waaronder mijn kinderen van acht en tien. Maar de seksueel getinte moppen krijgen zij niet mee.” Sensoa beaamt dit:

“Een kind dat nog niet toe is aan informatie, laat dit aan zich voorbij gaan.” Wat ze niet begrijpen, zien ze niet. “En wij gaan ze het ook niet leren”, benadrukt Bart. “Als ze het wel begrijpen, hebben ze het eerder al ergens anders opgepikt.” Geen probleem dus met aspirationele contexten, maar op welke leeftijd wordt de aangekaarte seksualiteit wel een meerwaarde?

 

Ondanks dat kinderen nu sneller lichamelijke kenmerken van de pubertijd vertonen, is het niet zo dat jongeren ook sneller met seks bezig zijn dan vroeger. “De seksuele carrière van jongeren is de laatste vijftien jaar stabiel gebleven,” zegt Lies. “De leeftijd waarop jongeren een eerste kus delen en het eerste seksuele contact hebben is hetzelfde gebleven of zelfs een beetje verlaat.” Een goede seksuele opvoeding en communicatie vanuit de school of de ouders is één van de verklaringen. De nieuwsgierigheid is al voor een deel beantwoord, waardoor jongeren hun eigen keuzes kunnen maken op een moment dat zij zich er goed bij voelen. Elk kind groeit op zijn eigen tempo.

 

Iedere kijker zijn eigen tempo? Hoe maak je nu een programma voor al deze individuele zieltjes? “De basis van elk programma is natuurlijk de basisemoties die iedereen herkent. We hebben met W817 uiteraard niet alleen maar seksuele thema’s aangekaart. Ook andere zwaardere thema’s kwamen aan bod.” Steve voegt er meteen aan toe: “Al kleden wij die steeds in met een grap en een grol.” Hij schetst de scène rond de begrafenis van Mickey. Mickey, het vriendje van Zoë, sterft in de serie aan de gevolgen van hiv, een zwaar moment voor jonge kijkertjes. Totdat gekke Akke zijn lange regenjas tijdens de koffietafel laat uitpuilen van de pistolets. “We merken dat zwaardere thema’s aankaarten gemakkelijker wordt met humor,” gaat Steve voort. Bart knikt: “Het mag ook niet op je maag gaan liggen.” Humor is echter niet de enige manier om de leefwereld van jongeren in script om te zetten, ook de heren beseffen dat. “We hebben ook ideeën voorgelegd waarbij we de humor grotendeels lieten varen en meer edgy, dramatisch te werk gingen. Maar daar zijn ze nooit op ingegaan, ze hadden er toen nog wat schrik van.”

 

de jaren ‘10

Tijden veranderen echter en nu draait een soortgelijk programma op Ketnet. Hoewel Ketnet een verdere verjonging onderging rond 2010, met programma’s als Kaatjes Tralalaatjes en Mega Mindy als gevolg, was er voor Ketnet toch nog plaats voor het programma D5R. D5R spreekt ook pubers aan en speelt met scripted reality, waarbij de acteurs scriptlijnen krijgen, maar geen uitgeschreven tekst. “Je ziet dat de ene acteur daar beter mee weg is dan de andere. Hoewel wij steeds kiezen voor echte acteurs, snappen we wel dat het concept van D5R succes heeft. Het is een soap-reeks, een jongerenversie van Thuis. Mensen kijken graag naar miserie.” De verhaallijnen zijn inderdaad veel explicieter. Gaande van een gameverslaving en gescheiden ouders tot kortstondige anorexia en mogelijke tienerzwangerschap kun je de dramatiek inderdaad vergelijken met Thuis. “Maar het is en blijft fictie natuurlijk. Als het helemaal geloofwaardig is, verveel je je als kijker steendood,” vergoelijkt Bart.

 

Seksuele thema’s hoeven niet altijd expliciet getoond te worden. Het nieuwe programma van Bart en Steve heeft een andere insteek dan een verhaal over een groep twintigers die samen op kot zitten of een reality-tv ondertoon. “Met een verhaal over een eenzaat die op zijn kamertje zit en amper buiten durft komen en amper de meisjes durft aanspreken, kun je veel meer doen. Je legt jezelf al inhoudelijke grenzen op en kan de grenzen die Ketnet opstelt niet overschrijden omdat die jongen bij wijze van spreken niet weet wat hij met een condoom aan zou moeten.”

 

Hoewel de richtlijnen van Ketnet een rem kunnen zetten op de creaties van de bedenkers, blijven ze nog plaats maken voor Vlaamse jongerenprogramma’s. “Dat valt alleen maar aan te moedigen en te bewonderen”, vinden Steve en Bart. Zeker in deze tijden waarin televisiebudgetten onder druk staan. Televisieprogramma’s zelf maken kost meer dan ze uit het buitenland halen en te voorzien van een sappig Hollands accent. De zapper kiest liever voor een product van eigen bodem, blijkt uit onderzoek. Ook blijken oudere reeksen als Buiten De Zone en Kulderzipke te herleven op dvd. W817 zal je echter enkel via de ether kunnen blijven bewonderen en nooit in dvd-boxvorm kunnen uitstallen als salontafelboek.

 

“Er wordt heel veel muziek in gebruikt. Het is niet betaalbaar om die rechten te clearen. Voor een uitzending mag dat, het is maar een korte tijdspanne en de VRT betaalt hiervoor een vast bedrag. Een commercieel product maken van W817, is niet betaalbaar.”

 

post-credits scene

Ondertussen blijven wij verder hopen op een nieuwe jongerenserie die de ongeremde, waarheidsgetrouwe en eerlijke weergave van seks en liefde kan brengen. Op de complexe en persoonlijke manier die de personages van W817 mochten ondervinden. Die speels is, maar de realiteit niet uit het oog verliest. Nu wordt er veel in de ether gegooid dat niet voldoende gekaderd is. Televisieprogramma’s moeten niet te betuttelend zijn, maar mogen ook niet vergeten dat ze een opvoedende rol hebben en zowel de positieve, als negatieve kanten moeten tonen van situaties. Lies besluit echter mooi dat je niet kunt verwachten dat heel de media hieraan bijdraagt en deftige televisie uitzendt.

 

“Er zit meer in een liedje dan je denkt”, zingen Samson en Gert. Wij zingen dit nu bewuster mee met de televisie, maar nestelen ons toch nostalgisch voor de buis. We zappen naar onze jeugdprogramma’s, horen Jasmijn: “We gaan er samen voor, we slaan ons er wel door!” kelen en voelen ons gesteund tijdens die helse blok.